We leven op het moment in een verwarrende tijd met het coronavirus dat zich razendsnel over de wereld verspreidt, met alle gevolgen van dien. Terwijl het normale leven ineens tot stilstand komt en genadeloos vastloopt, maakt de normale routine en het dagelijkse geroezemoes plaats voor een wat ongemakkelijke stilte en leegte. We voelen ons ineens geconfronteerd met allerlei vragen over leven en dood, relaties en betekenis, waarden en offers, samenleven en isolatie, God en geschiedenis.
Het is een angstige tijd en we are scared scriptless.
We hebben dit nog nooit meegemaakt. We weten niet waar dit heen gaat en hoe het zal eindigen. Ergens is het nog slechts het moment voor het moment. Maar het is al een onderbreking in het kwadraat. Ook ik heb veel vragen als beginnende ondernemer en de grote onzekerheid over wel of geen werk en inkomen. Ik zit met kinderen van 4 en 1 thuis waarmee ik dagen en weken anders moet gaan invullen. En ik merk dat mijn hoofd er niet helemaal bij is met die sluimerende onrust op de achtergrond.
Dit veroorzaakt een onbestemd gevoel, in onbekend gebied en het lijkt soms allemaal onbegonnen werk. Als je dit ervaart dan is dat niet gek. Ik denk aan wat Chris Martin zingt op de laatste Coldplay plaat:
What in the world are we going to do?
Coldplay, Everyday Life (2019)
Look at what everybody’s going through
What kind of world do you want it to be?
Am I the future or the history?
We bevinden ons op het terrein van improvisatie.
Letterlijk is dat wat nu voelt als onbegonnen werk, letterlijk dat: onbegonnen. Je weet even niet meer waar te beginnen, wat te doen, hoe te reageren. Je loopt vast en kunt niet meer terugvallen op een script…
Als improvisator train je om dat wat onbegonnen is onbevangen aan te gaan. Dat wil zeggen: je niet te laten vangen in scripts, angsten, patronen, routines, blokkades en gedachten of gevoelens van tekort. Maar om met een kinderlijke onbevangenheid heel bewust en intentioneel vanuit vreugde, vrede en vrijheid te reageren op wat zich aandient.
In deze crisis wordt volop ons improvisatievermogen getest, zei Felix Rottenberg bij De Wereld Draait Door (vanaf 8:49). En dat kunnen we aan. Met de mindset en skillset van een improvisator kunnen we te midden van deze radicale reset van het leven onze weg vooruit vinden.
Houd de volgende spelregels in gedachten en ga spelenderwijs aan de slag met wat zich aandient in jouw situatie thuis, op het werk of elders.
Speel met aandacht
Houd allereerst je aandacht erbij. Zonder aandacht kun je niet spelen met en reageren op wat er gebeurt. Gezinnen zitten ineens op elkaars lip en anderen voelen zich nog eenzamer. Problemen die er al zijn thuis en in de samenleving worden nu nog prangender. Sommigen worden helemaal gek van de stilte en stilstand. Anderen maken er een feestje van. Er zijn er die hun aandacht er echt niet bij hebben en laconiek reageren, maar gelukkig begrijpen veel meer anderen dat het er nu echt om spant.
Hoe dan ook, er gebeurt van alles. En het improviseren begint bij de bewustwording van wat er allemaal gebeurt bij jezelf, bij de ander en om je heen. De kunst is om je er daadwerkelijk door te laten raken en jezelf te oefenen in, met een Frans woord, disponibilité.
Disponibilité gaat over het ontvankelijk, open en beschikbaar met aandacht leren spelen. Laat je onderbreken door je kinderen die zich kapot vervelen en zo graag zouden willen spelen of schenk aandacht aan je opa of oma die nu misschien weinig aanspraak heeft maar wel heel veel zorgen. Denk aan mensen die nu ineens in de problemen komen, of laat zelf van je horen als je hulp nodig hebt. Denk aan mensen die aan de rand van de samenleving staan, of aan de grenzen daarvan. Luister goed naar wat er vanuit de overheid gedeeld wordt en ook naar wat er van binnen allemaal bij je gebeurt als je de realiteit tot je door laat dringen.
Probeer deze eenvoudige oefening voor het slapen gaan, die je helpt om stil te staan bij wat er van binnen bij je gebeurt. Het helpt je om je onbewuste bewust te worden.
- Word je bewust van je lichaam. Waar zit er spanning?
- Welke specifiek situatie ligt er ten grondslag aan deze spanning? Hoe reageer je hierop? Grijp je naar controle of houvast? Zoek je naar zekerheid of veiligheid? Of verlang je naar waardering of bevestiging?
- Als je dit wilt geef dan dit grijpen, zoeken of verlangen op. En daar waar je kunt geef dit over aan iets groter dan of buiten jezelf.
- Nu je je bewust bent geworden van je interne strategieën, houd ze los. Neem serieus wat ze je vertellen, maar houd er niet aan vast.
- Kom langzaam weer tot rust en in slaap.
Dien het verhaal
Ten tweede improviseer je nooit zomaar iets. Het is misschien volledig onbekend waar je instapt, maar je wilt er wel een mooi verhaal mee maken. Zonder verhaal wordt improvisatie een lege zielloze vorm van vermaak. Wat is je doel? Wat is je verlangen? Welk belang heb je? Welke geheime wens? Welke angst? Denk er niet teveel over na, want je oriënteren doe je met je hart. Niet zozeer met je hoofd, maar eerder met je hunkering.
Een van de sterkste verhalen in onze tijd is die van ‘het tekort’. We zijn misschien onder de indruk van wat we allemaal wel niet hebben, kunnen of zijn, maar het is ten diepste nooit genoeg. En nu in deze huidige crisis duikt het narratief van schaarste en gebrek direct de kop op (alsof je op een lege vloer stapt en plots bevangen raakt door paniek). In ons hoofd, maar ook in ons hart en in ons doen en laten. We hunkeren naar veiligheid, controle of zelfs een vorm van status. Met allerlei vormen van angst, schaamte of woede die ons gevangen houden.
Een improvisator zoekt ernaar onbevangen te leren bewegen op een lege vloer, een open horizon, een blanco pagina, zonder in paniek te raken. Maar om vanuit het niets iets te maken. Omdat er eigenlijk nooit niets is, er is altijd meer dan genoeg om mee te spelen, te werken en te leven. Een improvisator gaat uit van een overvloed aan mogelijkheden.
En dat is een heel ander verhaal.
Onze dagelijkse routine wordt op het moment bruut onderbroken. We maken hier sowieso een verhaal van met elkaar. We kunnen twee soorten verhalen vertellen: 1) een verhaal vol van angst, nijd, ondoordachte acties, slechte keuzes, meeliften op paniek, schijnheiligheid, recht van de sterkste, ieder voor zich, met alle gevolgen van dien (narratief psycholoog Dan McAdams noemt dit letterlijk een ‘contamination story’ no pun intended, alles wordt overweldigd en gekleurd door negativiteit. 2) een verhaal vol van hoop, zorg, omzien naar elkaar, wijsheid, goede doordachte keuzes, de juiste offers brengen, creativiteit, het beste van onszelf laten zien, boven onszelf uitstijgen, kalmte, bewustwording, reflectie op wat werkelijk belangrijk is, een hoger doel dienen en dat samen met elkaar (wat McAdams een ‘redemptive story’ noemt).
De vraag is natuurlijk: welk verhaal kies je? En dien je?
Grote religieuze leiders putten nu uit het beste van hun verhalen om deze nieuwe situatie aan te gaan. Paus Fransiscus wandelt door een leeg Rome op weg om te bidden en God te zoeken. Rabbi Jonathan Sacks appelleert aan ons vermogen om er voor elkaar te zijn. En het Boeddhistische Tricycle graaft in eeuwenoude wijsheid op zoek naar compassie en kalmte te midden van grote onzekerheid.
Ik parafraseer de inhoud van een gesprek tussen Sam en Frodo uit de Twee Torens van J.R.R. Tolkien:
We waren hier natuurlijk helemaal niet geweest, als we dit allemaal van te voren hadden geweten. Maar dat is nu eenmaal hoe het gaat, denk ik. Die moedige momenten in oude verhalen en liederen: avonturen, zo zou je ze kunnen noemen. Ik dacht altijd dat ze voorbestemd waren aan mensen die ernaar op zoek gingen, omdat ze deze wilden beleven, omdat ze spannend zijn en het leven een beetje saai, als een soort sport, zou je kunnen zeggen.
Maar dat is helemaal niet het geval met de verhalen die er echt toe doen, die in je hoofd blijven hangen. Mensen lijken er eerder in te tuimelen, of ze kwamen er terloops in terecht, omdat het hun pad was. Ik vraag me af in wat voor verhaal we terecht zijn gekomen?
Ik vraag het me af, maar ik weet het niet, en zo gaat het met verhalen. Denk maar eens aan je favoriete verhaal. Je weet misschien, of je kunt raden, wat voor verhaal het is, met een goed einde of een verdrietig einde, maar de mensen in het verhaal weten het niet. En dat wil je eigenlijk ook niet.
Op een bepaalde manier zitten we nog steeds in dezelfde eeuwenoude verhalen. Ze gaan nog steeds door. Die verhalen houden nooit op. Maar de mensen in het verhaal komen, ze spelen hun rol, en gaan weer.
Ik vraag me af welke rol jij nu te spelen hebt. In welk verhaal jij je thuis voelt en in wat voor verhaal we samen terecht gaan komen. We zitten er nu in ieder geval midden in.
Blijf trouw aan je karakter
We worden getest in een crisis. Alsof we als een theezakje in het hete water worden gedoopt. Wat voor smaak komt er tevoorschijn? Worden we bitter or better? In zeer korte tijd zien we het slechtste en het mooiste in mensen naar boven komen. De kunst van het goed improviseren (en integer leven) is om nu niet door de mand te vallen, ofwel: out of character.
In een crisis wordt heel snel duidelijk wat er werkelijk in je om gaat. Je kunt van alles denken te weten of geloven, maar het is je hart die je gedrag bepaalt. Je verlangt ergens naar en daar is geen logica of denken tegen opgewassen. Je hongert naar zekerheid en dus laadt je je winkelwagentje vol. Je hunkert naar controle en dus sluit je je op in een bunker. Je hijgt misschien naar status, maar in dit geval is iedereen gelijk, de enige met een kroon op is het virus. En daarom is het voor sommigen zo ontzettend ontregelend.
In de oudheid deed men alles voor Mars, Mammon en Aphrodite. De goden van macht, geld en seks. En later spraken de meesters van het wantrouwen: alles komt neer op macht (Nietzsche), alles draait om geld (Marx), alles gaat over seks (Freud). En misschien is er niets veranderd. Maar er zijn ook andere verhalen te vertellen. Religie en eeuwenoude wijsheid kennen verhalen van hoop, compassie, dienstbaarheid en liefde.
Nu is het niet zo gemakkelijk om vast te houden aan vriendelijkheid en naastenliefde te midden van een crisis. En werkelijk karaktervol te leven. Zij die bijvoorbeeld de binnenwacht van religies zouden moeten vormen blijken soms slechts bewonderaars. In de woorden van Søren Kierkegaard:
‘Een bewonderaar brengt nooit daadwerkelijk een offer. Hij speelt het altijd op veilig. Hoewel hij in woorden hoog van de toren blaast, geeft hij niks op, niks over, wil hij niet zijn leven herinrichten, wil hij niet worden wat hij waardeert en zal zijn leven niet daadwerkelijk uitdrukken wat hij zogenaamd op waarde schat.’
In The Shawshank Redemption wordt Andy Dufresne als een onschuldig man opgesloten in Shawshank Prison, maar hij blijft onbevangen hopen en rondlopen alsof hij nog steeds een vrij man is. Hij blijft trouw aan zijn karakter, aan zijn waarden, aan wat hij op waarde weet te schatten. Hij speelt het totaal niet op veilig, zoekt eerder de grenzen op en brengt daar ook de nodige offers voor. Maar zijn karakter werkt uiteindelijk aanstekelijk en zet alles op z’n kop.
Laat je karakter-iseren door hoop, het goede en de liefde. Minstens zo besmettelijk als het virus dat ons probeert op te sluiten. Laten we zorgen dat het beste en het mooiste in ons naar boven wordt gehaald, zoals ook Rutger Bregman schrijft. Geef niet op. Andrà tutto bene.
Trek als een ware improvisator elke ochtend een kostuum aan. Visualiseer dat je liefde, compassie, solidariteit en hoop aantrekt. Stel je voor dat je dat kostuum aan hebt en dat jij de persoon bent die in dat kostuum thuishoort (fake it till you make it). Het kostuum bepaalt je houding, je manier van bewegen, wat je zegt en doet. Alles. En blijf trouw aan je karakter.
Accepteer het aanbod
Het liefst zouden we de hele situatie willen blokkeren. Gooi 2020 maar in de prullenbak. We beginnen wel opnieuw.
En nog steeds steken sommigen liever hun kop in het zand, dan dat ze deze nieuwe leefsituatie werkelijk aangaan. Dat is natuurlijk volkomen logisch: het nog grotendeels onbekende is ontzettend spannend en dat gaan we veel liever uit de weg. Je kunt er echter niet aan ontsnappen. En dit aanbod nu juist aangaan, zou wel eens de beste verdediging kunnen zijn.
De Britse improvisator Keith Johnstone schrijft: ‘denk aan iets waarvan je niet wilt dat het jou, of iemand van wie je houdt zou gebeuren, dan heb je iets bedacht wat de moeite waard is om op toneel gezet te worden.’ Nu ben ik de eerste die roept: deze situatie wens je niemand toe. Maar het is een feit dat we graag meeleven met karakters die door moeilijke situaties gaan en zelf in staat zijn om elke vorm van actie in het dagelijks leven de kop in te drukken. Zouden we niet juist nu met gezonde levenslust in actie moeten komen? En het risico moeten lopen dat dit op toneel gezet kan worden?
De eerste vraag die bij de meeste mensen op kwam is: waarom? Waarom heeft dit nu moeten gebeuren? Wat moeten we hier nu mee? Alsof je een cadeau in je handen gedrukt krijgt op je verjaardag, achter je oren krabt en denkt: wat moet ik hier nu weer van maken?
In de film The Martian (2015) komt astronaut Mark Watney vast te zitten op Mars, nadat een zandstorm hem bijna fataal is geworden en de overige bemanning, die ervan overtuigd is dat hij is omgekomen, zich gedwongen ziet de planeet te verlaten. Miljoenen kilometers van de mensheid verwijderd kiest Watney ervoor om zijn situatie ten volle aan te gaan. Stap voor stap zal hij moeten improviseren om in leven te blijven, in de hoop gered te worden en thuis te komen. Later vertelt hij zijn studenten:
‘Er komt een moment, en dan gaat alles fout.. je zult tegen jezelf zeggen, nou, dit was het dan. Dit is hoe ik aan mijn einde kom. Daar kun je je bij neerleggen of je kunt in actie komen. Meer is het niet. Je begint gewoon. Zo simpel is het. Je lost een probleem op… en nog één… en het volgende. En als je er genoeg hebt opgelost, dan kun je weer naar huis. Nog vragen?’
Improviseren is geen schaken, maar pingpongen. En ook in een crisis als deze moet je per dag reageren en kijken hoe de situatie zich ontwikkelt, daar kun je niet tegenop plannen. Stap voor stap reageer je op de situatie en hoe deze zich ontwikkelt. We voelen ons nu misschien mijlenver van elkaar verwijderd, maar als we in actie komen, dan komen we weer thuis.
Maar zoals de dichter Wendell Berry schrijft over het huwelijk, zo geldt dit nu voor ons allemaal:
‘Wat jij denkt dat het zou moeten worden, dat wordt het niet. Waar jij wilt dat het naartoe gaat, daar gaat het niet naartoe. Het gaat daar naartoe waar jullie beiden – en het huwelijk, de tijd, het leven en de wereld – het naartoe brengen. Je kent de route niet, maar je hebt je toegewijd aan een weg.’
Dit is de weg van improvisatie. En een bekend improvisatiespel ‘cadeautjes geven’ maakt duidelijk zichtbaar wat ons te doen staat. In dit spel geeft persoon A middels gebaren een cadeautje aan persoon B. Die ontvangt het cadeautje, bedankt ervoor, en demonstreert het even. De truc hierbij (ook om frustratie te voorkomen) is om niet zozeer indrukwekkende cadeautjes te geven, maar om dat wat gegeven is zo boeiend mogelijk te maken. Als spelers focussen op het geven van iets interessants, dan levert dat vaak frustratie op. Maar als ze zich in plaats daarvan concentreren op het zo aantrekkelijk mogelijk maken van dat wat is gegeven, dan komt er plots plezier en energie vrij.
Elk gegeven kan zo een geschenk worden. Het is niet langer de vraag wat iets zou moeten zijn, maar wat het zou kunnen zijn. Een crisis kan zo een kans worden. Dit is wat men in improvisatietermen ‘overaccepteren’ noemt. Je stelt jezelf de vraag: hoe kan ik dit geschenk begrijpen of gebruiken zodat ik trouw blijf aan mijn karakter en het grotere verhaal dien? Het is niet langer de vraag ‘waarom?’ (Waarom gebeurt dit? Wat moet ik hiermee?) maar ‘wat nu?’ (Wat is de volgende stap? Wat kunnen we hiermee?).
President Rutte maakte prachtig gebruik van ‘overacceptatie’ in zijn speech afgelopen maandag:
‘De realiteit is, dat het coronavirus onder ons is en voorlopig ook onder ons zal blijven (dit is het gegeven). Er is geen eenvoudige of snelle uitweg uit deze zeer moeilijke situatie (blokkeren is geen optie). De realiteit is ook dat de komende tijd een groot deel van de Nederlandse bevolking met het virus besmet zal raken. Dat is wat de deskundigen ons nu vertellen (we zullen het moeten accepteren). En wat zij ons ook zeggen, is dat we in afwachting van een vaccin of medicijn de verspreiding van het virus kunnen afremmen en tegelijkertijd gecontroleerd groepsimmuniteit op kunnen bouwen (met andere woorden ‘wat nu?’ hoe gaan we dit aanbod aanpakken). Dat moet ik uitleggen. Wie het virus heeft gehad, is daarna meestal immuun. Net als vroeger met de mazelen (pak oude ideeën terug – reincorporation noem je dat). Hoe groter de groep is, hoe kleiner de kans voor het virus om over te springen op kwetsbare ouderen en mensen met een zwakke gezondheid. Met groepsimmuniteit bouw je als het ware een beschermende muur om hen hen (Rutte accepteert de situatie dat een groot deel besmet zal raken en maakt het deel van een groter verhaal van groepsimmuniteit en de positieve gevolgen daarvan).
Dat is het principe, volgens Rutte. En dat principe heet dus overacceptatie. Je beweegt van ‘wat moet ik hierin hemelsnaam mee?’ naar ‘wat zouden we hier allemaal mee kunnen?’. Nou, juist door ziek te worden (grote kans dat dit gebeurt) bouw je in wezen mee aan een muur om de kwetsbaren in de samenleving te beschermen. Het gegeven is een geschenk geworden.
Probeer het de komende tijd eens in jouw situatie. Welk lastig gegeven, thuis of op je werk, kun je omdenken (Berthold Gunster maakt veelvuldig gebruik van deze specifieke spelregel) naar een geschenk? Vraag je niet af waarom je hier in hemelsnaam terecht bent gekomen, maar stel jezelf de vraag: wat nu?
Laat de ander stralen
De enige manier om goed door deze crisis heen te komen is door dit samen te doen. Zo werkt het op de toneelvloer, maar ook in het dagelijks leven. Het is niet belangrijk of jij het goed doet of lekker gaat, maar of je als groep, of we samen als buren, als mensheid kunnen gaan floreren in deze tijd.
Als je mensen een denkbeeldig touw geeft en ze vraagt om te gaan touwtrekken, dan zul je al gauw zien dat geen van beiden wint. Ze gaan keihard worstelen, maar niemand wint, omdat niemand wil verliezen. Het is namelijk geen krachtmeting, maar een karaktertest. Een crisis als deze vraagt het uiterste van ons karakter (zie de derde spelregel) en iedereen moet zijn of haar rol spelen. Elke rol is cruciaal. Uiteindelijk zijn er dan geen verliezers, maar louter sterren op het toneel.
Denk aan de vitale beroepen (overigens niet de beroepen die normaliter hoog gewaardeerd of goed betaald worden). Zij worden nu uitgenodigd om volop te stralen om deze crisis te boven te komen. Wat een helden!
In deze crisis is samenwerking cruciaal. Politieke partijen moeten nu niet stemmen proberen te winnen of politieke tegenstanders zwart proberen te maken, maar over politieke muren heen kijken en samenwerken (bijv. om ondernemers in zwaar weer te ondersteunen). Religieuze instituten zouden dit moment niet moeten gebruiken om nog meer te zenden (of te streamen), op zoek naar nieuwe bekeerlingen, maar om werkelijk ruimte te maken voor de ander (met of zonder hoofdletter). Bedrijven en ondernemers moeten zeker creatief reageren in de nieuwe situatie, maar laten we elkaar vooral tot dienst zijn, in plaats van met een soort #coronawashing (denk bijv. aan #greenwashing of #pinkwashing) nieuwe klanten proberen te genereren en er een slaatje uit te slaan.
Een improvisator zou het samenspelen als volgt verwoorden:
‘We luisteren naar elkaar; we spiegelen elkaar; we verbinden ons met wat we horen. Hij weet niet waar ik naartoe ga, ik weet niet waar hij naartoe gaat, toch anticiperen we, voelen, leiden en volgen we elkaar… Het is niet de ene speler of de ander… Wat opkomt is als een openbaring.’
We weten niet wat de coronacrisis ons gaat brengen, maar door samen te spelen en elkaar te laten stralen, maken we ruimte voor dat wat op zal komen als een openbaring (lees eens dit artikeltje over openbaring in een wereld bol van informatie). We hebben alle wijsheid nodig op dit moment vanuit de wetenschappen en de wereldreligies op zoek naar een weg vooruit, zodat we tot bloei kunnen komen en deze wereld verder tot haar bestemming. Laten we zorgen dat we elkaar laten stralen, zodat het leven ons goed gaat, goed wordt geleefd en als goed wordt beleefd.
Wil je praktisch helpen? Kijk even op https://ready2help.rodekruis.nl/, op https://nietalleen.nl/ of sluit je aan bij de vele lokale initiatieven die overal ontstaan, zoals https://voorelkaarinamsterdam.nl/.
Durf te falen
Midden in de crisis lijkt het soms allemaal einde verhaal. In een productcultuur hebben we soms maar weinig oog voor de waarde en het belang van het proces. Maar in improvisatie is het proces het product en falen hoort volop thuis in dit creatieve proces. Als je geen fouten wilt maken ontstaat er ook niks fabelachtigs.
Juist nu hebben we volop creativiteit en innovatieve ideeën nodig. En deze ontstaan alleen in een context waarin we ook de plank mis mogen slaan. Elkaar afrekenen zoals nu veel gebeurt is een goedkope reactie die nergens toe leidt (denk aan hoe Rutte en Wiebes flink kritiek kregen). Beter werkt het om principieel uit te gaan van het beste in elkaar en vanuit vertrouwen in plaats van wantrouwen te reageren op elkaar.
Deze coronatijd. We hebben dit nog nooit meegemaakt met elkaar. Maar ik ben een groot fan van Pippi Langkous: ‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan.’ We zitten er al in en zullen hoe dan ook de mist in gaan. Laat ruimte voor wat dit met je doet. Erken je grootste angsten en herken de manieren waarop je hiermee omgaat. En stap met volle overgave de mist in op zoek naar nieuwe ankerpunten.
Ik merkte bij mijzelf dat ik spontaan heel moe en beroerd wordt van alle uitdagingen, een beproefde tactiek om sympathie te kweken voor als het fout gaat. Maar de kunst is om gewoon te doen, en niet je best te doen, kom maar stap voor stap in beweging. Je best doen, dat is alsof je een draaideur probeert dicht te slaan. Probeer de onzekere toekomst niet te ontwijken, draai er niet omheen, maar ga er vol overgave doorheen.
Maya Angelou, schrijfster en burgerrechtenactivist, zou het volgende tegen haar dochter zeggen:
‘Je zult vele nederlagen lijden, maar je moet je nooit laten verslaan, nooit. Sterker nog, het is misschien nodig om de nederlaag aan te gaan. Het is mogelijk dat je er helemaal doorheen moet, en dóór moet. Ik zou haar leren om veel te lachen. Om te lachten over de kleinste dingen en heel, heel serieus te zijn. Ik zou haar leren het leven lief te hebben, ja, zeker wel.’
En doe dit in kalm vertrouwen als een koe zonder zorgen (check dit artikel van The School of Life) vanuit het diepe besef dat je onderdeel bent van een groter proces, de volgende mogelijke misstap is niet het einde.
Falen is geen punt.
Doe eens gek
Hoe gaat dit allemaal aflopen is een grote vraag die sommigen misschien bezighoudt. Er zijn allemaal rampscenario’s te bedenken en experts zeggen dat de crisis nog jaren kan gaan duren. Tegelijkertijd hoopt iedereen op een happy end. J.R.R. Tolkien stelt dat iedereen in zijn of haar botten aanvoelt dat een happy end geen vlucht is uit de werkelijkheid, maar raakt aan de diepste realiteit van ons bestaan. Er is niets wat we liever willen. De meest bevredigende verhalen hebben allemaal een onderdeel dat Tolkien eucatastrofe noemt – een plotselinge en onverwacht gelukkige wending van de gebeurtenissen. Deze wending ontkent de catastrofe niet – het verdriet en het falen – maar ze ontkent dat deze fataal is. De eucatastrofe is als een vreugde, die verder reikt dan de grenzen van deze wereld. Een glimp van hoop. Het is te mooi… om niet waar te zijn.
Een improvisator leert om te gaan met het onverwachte en dit op een paradoxale manier juist te verwachten. Om het voorstellingsvermogen te trainen om tot nieuwe ideeën, inzichten en perspectieven te komen. We hebben ze hard nodig op het moment. Want zoals verwacht loopt alles anders. We kunnen een hoop leren van improvisatie als het gaat om het omgaan met de huidige situatie.
We nemen waar dat we in een crisis zitten. Mogelijk ontwikkelen we een oplossing. Of moeten we leren omgaan met teleurstelling. Maar wat als we een hele nieuwe derde weg vinden, die we niet zomaar kunnen bedenken of verwachten. Wat als ze zouden kunnen opstaan in de crisis? (zie het figuur hieronder)
Grote verhalen hebben allemaal een vergelijkbare structuur betoogt Joseph Campbell. Hij noemt het de monomyth en in die structuur zit altijd iets van wat scenarioschrijver Christopher Vogler de Opstanding noemt. Een sleutelmoment waarop we door een laatste verandering gaan, een climax bereiken, denk aan: een nieuwe persoonlijkheid, een diepere zuivering, een laatste proeve (eindexamen), een definitieve keuze, een laatste offer, een emotionele catharsis (de innerlijke onbewuste troep uitkotsen).
Overal zie je verschijnselen opduiken die we niet hadden kunnen verwachten of onze weg naartoe hadden kunnen ontwikkelen met allerlei oplossingen. Ze staan op in de crisis als onverwachte manifestaties en het smaakt naar goed nieuws: mensen die samen zingen vanaf hun balkons, vreugde om ons heen te midden van de spanningen, kinderen die op straten en muren ‘alles komt goed’ schrijven, onwerkelijke solidariteit, verbetering van het klimaat, een dieper besef van verbinding, een Italiaanse premier die zegt: laten we vandaag op afstand blijven, om elkaar morgen nog sterker te omarmen, de meest creatieve reacties. Liefde lijkt nog dieper te gaan, hoop nog krachtiger, ons geloof nog groter.
Wendell Berry dicht (op het einde van een langer gedicht):
Go with your love to the fields.
Lie easy in the shade. Rest your head
in her lap. Swear allegiance
to what is nighest your thoughts.
As soon as the generals and the politicos
can predict the motions of your mind,
lose it. Leave it as a sign
to mark the false trail, the way
you didn’t go. Be like the fox
who makes more tracks than necessary,
some in the wrong direction.
Practice resurrection.
Blijf thuis alsof je op reis bent (Bomans).
Doe eens gek.
Stilstaan is soms een hele vooruitgang. Maar bewust even stilstaan is soms makkelijker gezegd dan gedaan. Heb je behoefte aan gesprek, goede vragen, een luisterend oor, of wil je even doorpraten over wat ik heb geschreven en hoe je improvisatie zou kunnen toepassen in jouw leven? Klik op deze link en plan een (gratis) gesprek in van een uur (via Zoom of telefoon) om nog eens door te praten. Heel veel goeds!
