In mijn vorige post gaf ik aan dat het onbegonnen werk lijkt om weer in beweging te komen wanneer we vastlopen. En dat is inderdaad precies het probleem: het is onbegonnen. We weten vaak niet waar we moeten beginnen of hoe we moeten beginnen. Niet met onszelf, niet met het leven, laat staan met de wereld.
Mijn stelling: we moeten dat wat onbegonnen is onbevangen aangaan.
Een bekende improvisatie oefening gaat als volgt. Ga maar even staan. En weer zitten. En weer staan. Draai maar naar links. En naar rechts. Zeg hoi. Kijk even omhoog. En naar beneden. Gaap. Zeg maar: dit is best makkelijk. Brul keihard met volle overgave als een leeuw. Stop nu je linker wijsvinger in je linkeroor. Stop deze linker wijsvinger nu in je mond.
Ok, tot hier. Wat gebeurde er? Deze simpele oefening legt iets bloot van ons vermogen om enerzijds onbevangen te kunnen volgen en reageren op wat zich aandient en anderzijds ook onbevangen genoeg te zijn om dat nu juist niet te doen.
Nu is onbevangenheid een prachtig maar moeilijk concept. Want wat bedoel ik dan met onbevangenheid? Het is het tegenovergestelde van bevangen of gevangen blijven in de (destructieve) scripts, patronen, routines, angsten, blokkades en gedachten en gevoelens van tekort (zie m’n vorige post). Het is het vermogen om met vreugde (we zijn al genoeg), vrede (we hebben genoeg) en vrijheid (we kunnen genoeg) te leren leven en bewegen. Onbevangen genoeg om dat wat er is bewust en intentioneel aan te gaan en onbevangen genoeg om dat op andere momenten juist niet te doen.
Denk bijvoorbeeld aan de helden, rebellen en verzetsmensen van weleer en van vandaag de dag die bewust en intentioneel een andere koers varen.
Ik denk aan Sophie Scholl die als studente meedeed in het verzet tijdens de oorlog en onbevangen en vol moed haar executie tegemoet liep met de laatste woorden: ‘Hoe kunnen we verwachten dat gerechtigheid de overhand krijgt als er bijna niemand bereid is om zich individueel aan een rechtvaardige zaak over te geven?’
Ik denk aan iemand als Greta Thunberg die zich inzet voor klimaatverandering. Ik denk aan Tim Overdiek die mannen wil leren om hun emoties écht aan te gaan. Ik denk aan Coalitie-Y: een groep jongeren die zich politiek inzetten voor de omslag van een gehaaste neo-liberale samenleving, naar een samenleving met aandacht. Ik denk aan de Amerikaanse boer Joel Salatin die pleit voor natuurinclusieve landbouw. Door Time Magazine wordt hij ‘de meest innovatieve boer’ genoemd. Hij omschrijft zichzelf als een ‘christelijke libertaire kapitalistische ecologische gek’. Ik denk aan Daan Roosegaarde die zoekt naar innovatie door het te gewoon maar te proberen.
Ik heb afgelopen jaar voor het eerst zelf echt iets van onbevangenheid geproefd. Ik zoek er al jaren naar. Toen ik trouwde ging onze trouwtekst over onbevangenheid. Toen ik mijn scriptie schreef ging deze over onbevangenheid. Toen Lucy (onze dochter) geboren werd en ik haar zag opgroeien zag ik een meisje dat volledig onbevangen kon spelen en zijn. En nu afgelopen jaar realiseerde ik me voor het eerst in mijn leven dat ik eigenlijk best heel blij ben met mijzelf. En dat ik, nu ik niets meer te bewijzen heb of iets moet bereiken om iets of iemand te worden, eigenlijk niks liever zou doen dan gewoon doorgeven wat ik heb en kan en waar ik enthousiast over ben – onbevangen.
Al deze verhalen hebben eigenlijk allemaal met hetzelfde te maken: improvisatie. We lopen allemaal wel eens vast omdat we het even allemaal niet meer weten. Improvisatoren weten het even allemaal niet voor hun beroep. En doordat ze trainen om het niet te weten, te zijn, te hebben of te kunnen, trainen ze om dat wat onbegonnen werk is onbevangen aan te gaan. Dan blijkt er uiteindelijk helemaal geen tekort te zijn, maar meer dan genoeg. Zowel in het theater als daarbuiten.
Improviseren is in tegenstelling tot wat we vaak denken niet zomaar wat aanrommelen. Improviseren doe je niet alleen als je geen andere opties meer hebt. Improviseren is niet enkel voor een bepaalde groep mensen die het toevallig heel leuk vinden of goed kunnen. Er zijn sommigen van ons die beginnen te verkalken in vastgeroeste patronen en mechanismen en anderen die juist proberen om los te breken en in beweging te komen. Probleem is echter dat niemand op school te leren krijgt hoe je dat doet. Heb je ooit les gehad in spontaniteit? Creativiteit? Aandacht? Verwondering? Samenspelen? Bewustwording? Of nieuwsgierigheid?
Door bewust te leren improviseren leer je deze meest basale en fundamentele vaardigheden (en meer) die we keihard nodig hebben om te leren leven en tot bloei te komen. Improviseren is namelijk heel bewust en intentioneel dat wat onbegonnen is onbevangen aangaan. Een improvisator gaat op den duur niet meer uit van tekort, maar gaat ervan uit dat er altijd meer dan genoeg is om mee te spelen, te werken of te leven. Daar waar je vastloopt, stil komt te staan of de boel uitzit brengt improvisatie je opnieuw in beweging met bezinning en bezieling.
Ga net als een improvisator uit van genoeg in plaats van tekort. Ga uit van wat je hebt, in plaats van wat je nodig hebt. Je hebt in ieder geval geen script nodig om je tekorten te ontvluchten, verdoven of weg te stoppen.
Je hebt alles al om mee te spelen, te werken en te leven.
